خلاصه: ويروس آنفلوانزاي A/H9N2 كه از سال 1998 به عنوان سويه بومي ايران و كشورهاي همسايه شناسايي شد، هر ساله خسارات عمده‌اي را به صنعت پرورش طيور آسيا و به خصوص خاورميانه وارد مي‌كند. بهترين و بهينه‌ترين روش براي مقابله با اين بيماري استفاده از واكسيناسيون خواهد بود. واكسني كه هم‌اكنون در پيشگيري از اين بيماري در مرغداري‌ها استفاده مي‌شود شامل ويروس‌هاي غير فعال آنفلوانزاي A/H9N2 هستند كه به منظور افزايش ايمني‌زايي با ادجوانت مونتانايد ISA- 70 همراه شده و به صورت زيرجلدي به طيور تلقيح مي‌شود. عوارض تزريق، عدم تحريك ايمني مخاطي و موضعي و همچنين هزينه‌هاي گزاف واردات مونتانايد به كشور از جمله نواقصي هستند كه محققان را بر آن داشته تا به طراحي و تهيه واكسن‌هايي مناسب‌تر و مقرون به صرفه‌تر بپردازند. با توجه به پيشرفت‌هاي چشمگير فناوري نانو، محققان معتقد هستند در صورتي‌كه بتوانند ذرات را تا مقياس نانو كوچك كنند، ضمن كاهش مقدار دوز تجويزي، خاصيت واكنش‌گري آنتي‌ژن را افزايش داده و امكان رهايش آنتي‌ژن را در محل تقويت مي‌‌كنند. در اين ميان نانوذرات كايتوزان با وزن مولكولي سبك جز پر مخاطب‌ترين پلي‌مرها بوده‌ است. يكي از مهم‌ترين خصوصيات اين نانوذرات كه توجه محققان را به خود جلب كرده است، حضور گروه‌هاي هيدروكسيل و آمين نوع اول واقع شده بر بدنه كايتوزان است كه با كنترل آزادسازي داروها و آنتي‌ژن‌ها در بدن، اثر گذاري واكسن‌‌ها را افزايش مي‌دهند. در اين تحقيق ابتدا نانوذرات كايتوزان با وزن مولكولي سبك به روش ژلاسيون يوني تهيه شده و در مرحله بعد ويروس‌هاي تخليص شده آنفلوانزاي تحت تيپ H9N2 به آرامي به محلول نانوذرات در حال استيرر اضافه شدند. در اين ميان با افزودن سديم تري پلي فسفات به محلول فوق ميزان جذب آنتي‌ژن در نانوذرات افزايش پيدا كرد. در اين فرمولاسيون، μg/ml 100 آنتي‌ژن تخليص شده در نانوذرات كايتوزان كپسوله شد. به منظور مطالعات باليني، فرمولاسيون فوق در 3 مرتبه و هر دو هفته يكبار به صورت زير جلدي به موش‌هاي ماده 8 هفته‌اي تزريق شد. در نهايت تيتر آنتي‌بادي اختصاصي با استفاده از الايزاي غير مستقيم، طي 45 روز مورد ارزيابي قرار گرفت. بر اساس نتايج به دست آمده تا 45 روز پس از واكسيناسيون تيتر آنتي بادي همچنان در حال افزايش بود. بر اين اساس مي‌توان اظهار كرد كه فرمولاسيون مذكور توانايي ايمني‌زايي بهينه و كارآمد در طيور و دام ها را دارا مي‌باشد و مي‌تواند در واكسيناسيون دام‌ و طيور مورد استفاده قرار گيرد؛ گرچه لازمه اين امر گذراندن مراحل كارآزمائي باليني است.

طي يك تحقيق جامع كه طي سال‌هاي 1395 الي 1397 در سراسر كشور انجام گرفت، وضعيت ويروس‌هاي در گردش در كشور شناسايي شده و مشخص گرديد ويروس‌هاي در گردش هم از نظر ژنتيكي و هم از نظر آنتي‌ژني با سويه واكسن متفاوت هستند. ماحصل اين بررسي شناسايي و انتخاب يك ويروس آنفلوانزاي پرندگان تحت‌تيپ H9N2 به عنوان سويه غالب در گردش و مناسب جهت استفاده به‌عنوان بذر واكسن در واكسن‌هاي غيرفعال تك ظرفيتي و چند ظرفيتي و تهيه آنتي‌ژن‌هاي استاندارد براي انجام تست ممانعت‌كننده از هماگلوتيناسيون (HI) در آزمايشگاه‌هاي دامپزشكي كشور.بود. واكسيناسيون طيور به عنوان گزينه‌اي در جهت كمك به كنترل آنفلوانزاي پرندگان پذيرفته شده است. تاكنون، توليد واكسن‌هاي طيور براساس انتخاب سويه‌هاي واكسن آنفلوانزاي پرندگان برمبناي تحت‌تيپ‌هاي همولوگ HA بوده است، زيرا واكسن‌هاي برپايۀ يك سويۀ واكسن خاص، فراهم كنندۀ ايمني محافظتي عليه تقريباً تمام ويروس‌هاي تحت‌تيپ HA يكسان مي باشند. واكسيناسيون در برابر ويروس همولوگ در ابتدا نسبتاً مؤثر واقع مي‌شود، اما با گذشت زمان احتمالاً بدليل ظهور واريانت‌هاي ويروسي ناشي از دريفت آنتي‌ژني ويروس‌هاي اوليه حفاظت كاملي را فراهم نمي‌كنند. در ايران واكسن‌هاي كشته از سويه‌هاي اوليه H9N2 مشتق شده اند و به طور گسترده در مزارع طيور به منظور كاهش اثرات H9N2 مورد استفاده قرار مي‌گيرند. اين فشار ايمني ناشي از واكسيناسيون سبب القاي موتاسيون در ژن‌هاي ايمونوژن سطحي HA و NA مي‌گردد. درنتيجه، بروز اين بيماري علي‌رغم واكسيناسيون گهگاهي در طيور واكسينه شده ديده مي شود. در ايران نيز سويۀ مورد استفاده در واكسيناسيون با استفاده از سويۀ پروتوتيپ H9N2 ايران از اواخر دهۀ 1990 پس از اولين شيوع ويروسي H9N2 برگزيده شده است. بنابراين، همانند آنفلوآنزاي انساني كه بذر واكسن به‌طور ساليانه مورد بررسي ژنتيكي و آنتي‌ژني قرار مي‌گيرد، سويه‌هاي واكسن آنفلوانزاي طيور نيز مي بايست از لحاظ آنتي ژني و ژنتيكي مورد ارزيابي قرار گيرد تا ويروس به‌مراتب نزديك به سويه واكسن انتخاب گردد. ارزيابي توالي ژن HA و خصوصيت آنتي‌ژني ويروس هاي آنفلوانزا از عوامل مهم در انتخاب سويۀ واكسن مي باشد. در اين بررسي چهار دليل عمده جهت استفاده از اين سويه در توليد واكسن وجود دارد: 1) وجود همولوژي 89% در ژن HA بين سويۀ قديم واكسن و سويه اخير و